ဒီေခါင္းစဥ္ ေအာက္မွာ ေရးစရာေတြ ကအမ်ားၾကီး ရိွေနပါတယ္။ ကၽြန္ေတာ္ အခ်ိန္ရတဲ႔ အေပၚ မူတည္ ္ျပီးေတာ႔ ေရးသား သြားမွာ ျဖစ္ပါတယ္။ အရင္ဆံုး ကၽြန္ေတာ္တို႔ ေနရဲ႕ လွဳပ္ရွား လည္ပတ္ပံု အေၾကာင္းကို ေလ႔လာၾကည္႔ ရေအာင္
ေန
ေနဟာ ကမၻာကို အေရွ႕ဘက္ ဦးတည္လားရာအတိုင္း သူ႔ရဲ႕ပတ္လမ္းနဲ႔ လွည္႔ပတ္ပါ တယ္။ ေနက ကမၻာကို လွည္႔ပတ္ေနတဲ႔ ပတ္လမ္းကို ေတာ႔ ecliptic လို႔ေခၚပါ တယ္။ ကၽြန္ေတာ္ တင္ျပထားတဲ႔ ပံုကို ၾကည္႔မယ္ဆိုရင္ ecliptic (ေနပတ္လမ္း ေၾကာင္း) ကိုေတြ႔ရမွာျဖစ္ပါတယ္။ ေနာက္ထပ္ ၾကည္႔မယ္ဆိုရင္ vernal equinox ဆိုတဲ႔ point ေလးမွာေနဟာ ကမၻာ႔ equator ကိုေတာင္ဘက္ကေန ေျမာက္ ဘက္ကိုျဖတ္ ပါတယ္။ အဲဒီေနရာေလးကိုေတာ႔ vernal equinox လို႔ေခၚတာေပါ႔။ ဒီလိုပဲ သူနဲ႔ ၁၈၀ ဒီဂရီဆန္႔က်င္ဘက္မွာ ေနဟာ ကမၻာ႔ equatorကိုေျမာက္ဘက္ က ေန ေတာင္ ဘက္ ကိုေရြ႕လ်ားျဖတ္သန္းပါတယ္။ အဲဒီ point ေလးကိုေတာ႔ autumnal equinox လို႔ ေခၚျပန္ပါတယ္။ ေနာက္တစ္ခုကေနပတ္လမ္းေၾကာင္းနဲ႔ ကမၻာ႔၀င္ရိုးကိုျပန္ ၾကည္႔ ရင္ ecliptic ဟာ equator ကေန ၂၃.၅ ဒီဂရီ declination (ျမင္႔ေထာင္႔) ရွိေနပါ တယ္။ ဒီေဖာ္္ျပပါပံုမွာေတာ႔ ကၽြန္ေတာ္တို႔ ကေနပတ္လမ္းကို စက္၀ိုင္းပံုစံေတြ႔ရမွာ ျဖစ္ပါတယ္။ ဒါေပမယ္႔ လက္ေတြ႔မွာေတာ႔ orbit က ဘဲဥပံုပတ္လမ္းျဖစ္ပါတယ္။ ဘဲဥပံုပတ္လမ္းျဖစ္တဲ႔ အျပင္ကမၻာဟာ ေနပတ္လမ္းရဲ႕အလယ္တည္႔တည္႔မွာ ရွိေန တာမဟုတ္ပါဘူး။ ဒါေၾကာင္႔ေနဟာ ကမၻာနဲ႔ အနီးဆံုးေနရာကိုေရာက္ႏိုင္တဲ႔ အခ်ိန္ရိွသလို၊ အေ၀းဆံုးေန ရာက ိုေရာက္ ႏိုင္ တဲ႔ အခ်ိန္လည္း ရိွတာေပါ႔။ ေနဟာ ကမၻာနဲ႔အနီးဆံုးေရာက္တဲ႔ ေနရာကို aphelion လို႔မွတ္သားျပီးေတာ႔၊ အေ၀းဆံုး ေရာက္တဲ႔ေနရာကိုေတာ႔ perihelion လို႔မွတ္သားရပါတယ္။
ေနဟာ သူ႔ရဲ႕ပတ္လမ္္း ecliptic ကို တစ္ပတ္ ျပည္႔ေအာင္ပတ္ဖို႔ ၃၆၅.၂၅ ရက္ၾကာပါ တယ္။ အဲဒီ ပတ္လမ္း တစ္ၾကိမ္ ပတ္ေနတဲ႔ အတြင္းမွာ ေနဟာ ကမၻာနဲ႔ အနီးဆံုး၊ အ ေ၀းဆံုးေနရာေတြကို တစ္ၾကိမ္စီ ေရာက္ပါတယ္။
ေနရဲ႕ declination(ပတ္လမ္းျမင္႔ေထာင္႔) အျမင္႔ဆံုး ေျမာက္ဘက္မွာ ေရာက္တဲ႔ အ ခ်ိန္ကို summer solstices လို႔ေခၚျပီးေတာ႔ ေတာင္ဘက္ အျမင္႔ဆံုးေရာက္တဲ႔ အခ်ိန္ကိုေတာ႔ winter solstices လို႔ေခၚျပန္ပါတယ္။ (ဒီအေခၚအေ၀ၚေတြ ဟာ အဂၤလိပ္ေတြက စခဲ႔တာျဖစ္တဲ႔ အတြက္ေန အျမင္႔ဆံုး သူတို႔ရိွရာ ကမၻာ ေျမာက္ဘက္ျခမ္း ကို ေရာက္တဲ႔အခ်ိန္မွာ ေနကို နီးကပ္စြာ ေတြ႔ရျပီး အပူျပင္းတဲ႔အတြက္ summer solstices လို႔ သတ္မွတ္ခဲ႔တာ ျဖစ္ျပီး၊ ေန ေတာင္ကမၻာျခမ္းအျမင္႔ဆံုး declinationမွာ ေရာက္ေနတဲ႔ အခ်ိန ္မွာေတာ႔ သူတို႔အတြက္ ပိုျပီး ခ်မ္းေအးလို႔ ေနတာေၾကာင္႔ winter solstices လို႔ ေခၚခဲ႔ၾကျခင္းပဲ ျဖစ္ပါတယ္။) ေနာက္ထပ္ မွတ္သားစရာ တစ္ခုကေတာ႔ လဒ္တီက်ဳ အျမင္႔ပိုင္း ႏိုင္ငံေတြမွာ ေန႔စဥ္ ေနမ၀င္ပါဘူး။ ၆လမွာ ေနဟာေျမာက္ ကမၻာျခမ္းမွာ ရိွတဲ႔အတြက္ သူတို႔လို လဒ္တီက်ဳ အျမင္႔ပိုင္း ႏိုင္ငံေတြမွာ ၆လေနမ၀င္ ပဲ ေန ေတာင္ကမၻာျခမ္းကို ေရာက္သြားတဲ႔ အခ်ိန္က်မွ သူတို႔ေတြေနကို ၆လ မျမင္ရ ျပန္ပါဘူး။
ေနဟာ ကမၻာ႔ equator vernal equinox မွာ March 21 ရက္ေန႔မွာျဖတ္ပါတယ္။ အဲဒီေတာ႔ အဲဒီ equator တ၀ိုက္မွာရိွတဲ႔ ႏိုင္ငံေတြအတြက္ ႏွစ္တစ္ႏွစ္ရဲ႕အပူဆံုး အခ်ိန္အျဖစ္သတ္မွတ္ႏိုင္ပါတယ္။ အဲဒီလိုပဲ ေနဟာ autumnal equinox ကိုႏွစ္ စဥ္ September 23 ရက္ေန႔မွာျဖတ္ပါတယ္။ summer solstice ကိုေတာ႔ June 22 ရက္ေန႔မွာျဖတ္ျပီး၊ winter solstice ကိုေတာ႔ December 22 ရက္ေန႔မွာျဖတ္ပါ တယ္။
ေနာက္တစ္ခု မွတ္သားစရာကေတာ႔ ေနပတ္လမ္း ecliptic ဟာကမၻာကို 23.5 ဒီဂ ရီ ကမၻာ႔ equator ကေနခံေဆာင္ထားေပမယ္႔ တစ္ႏွစ္ (၃၆၅.၂၅) ရက္ၾကာျပီးလို႔ ecliptic တစ္ပတ္ျပည္႔တိုင္းမွာ သူ႔ရဲ႕မူလ equinox ကိုျပန္မေရာက္ပါဘူး။ ပံုမွာ ကၽြန္ေတာ္ blue line ေလးနဲ႔မညီမညာဆြဲျပထားသလို အေနာက္ဘက္ direction နဲ႔ vernal equinox ကေရြ႕လ်ားသြားပါတယ္။ အဲဒီလိုေရြ႕လ်ားသြားတဲ႔ movement ကို precession of equinoxes လို႔ေခၚပါတယ္။ အဲဒီလို equinox point ေလးက တစ္ႏွစ္နဲ႔ တစ္ႏွစ္မတူပဲအေနာက္ဘက္ direction နဲ႔ေရြ႕သြားတဲ႔ အတြက္ ေနရဲ႕ ပတ္လမ္း declination ဟာလည္း 23.5 ဒီဂရီကေန အေျပာင္းအလဲရိွေနပါတယ္။ ဒါေပမယ္႔ ၂၃.၅ ဒီဂရီဟာ ေနရဲ႕အျမင္႔ဆံုးျမင္႔ေထာင္႔လို႔မွတ္သားရပါမယ္။ အဲဒီ equinox point ေလးဟာ equator အတိုင္း အေနာက္ဘက္ direction နဲ႔ေရြ႕သြား ျပီး သူ႔ရဲ႕မူလ equinox ေနရာကိုျပန္ေရာက္ဖို႔ ႏွစ္ေပါင္း ၂၆၀၀၀ ၾကာပါတယ္။ အဲဒီလို ေနရဲ႕ declination (ျမင္႔ေထာင္႔) ဟာတစ္ႏွစ္နဲ႔တစ္ႏွစ္မတူတဲ႔အတြက္ ေနဟာ ကမၻာနဲ႔ အနီးဆံုး ေရာက္မယ္႔ perihelion point ကိုႏွစ္စဥ္ January 2 ရက္ ေန႔မွာေရာက္ေပမယ္႔ တစ္ႏွစ္နဲ႔တစ္ႏွစ္ အနီးဆံုးေရာက္တဲ႔ အေနအထားဟာ မတူ ျပန္ပါဘူး။
ကၽြန္ေတာ္ အခု တင္ျပထားတာကေတာ႔ ေနရဲ႕လွဳပ္ရွားမွွဳပဲ ျဖစ္ပါတယ္။ ေနာက္ထပ္ ကၽြန္ေတာ္ လဟာ ဘယ္လို လွဳပ္ရွားလည္ပတ္လဲ ဆိုတာကို အခ်ိန္သင္႔သလို ဆက္လက္ ေဖာ္ျပသြားပါ႔မယ္။ ေနနဲ႔ လ ရဲ႕ ကမၻာနဲ႕ ပတ္သတ္ လွည္႔ပတ္မွဳကို သိသြားျပီဆို ရင္ အဲဒီလို ျဖစ္ပ်က္မွဳေတြေၾကာင္႔ ကမၻာမွာ ဘယ္လို အက်ိဳးဆက္ေတြ ျဖစ္လာတယ္ ဆိုတာကို ဆက္လက္ တင္ျပေပးသြားပါမယ္။
ေက်းဇူးတင္ပါတယ္။
ငရဲ
ကြ်န္ေတာ္ လရဲ႕ အေၾကာင္းဆက္ေရးပါ႔မယ္။ လဟာ ကမၻာကို ဘယ္လိုမ်ားလွည္႔ ပတ္ပါသလဲ။ (ကြ်န္ေတာ္ ကိုယ္တိုင္မအားတဲ႔ ၾကားကဆြဲထားတဲ႔ ပံုေလးေတြနဲ႔ပဲ ေဖာ္ျပသြားပါ႔မယ္။
အခုေဖာ္ျပထားတဲ႔ ပုံေလးကို ၾကည္႔မယ္ဆိုရင္ ကမၻာကို လွည္႔ပတ္ေနတဲ႔ ေနရဲ႕ပတ္လမ္း ecliptic နဲ႔ လရဲ႕ပတ္လမ္း lunar orbit ကိုေတြ႔ ရမွာျဖစ္ပါတယ္။ lunar orbit ကိုေတာ႔ကၽြန္ေတာ္ ecliptic ေပၚမူတည္ျပီးေတာ႔ပဲ ေဖာ္ျပသြားမွာျဖစ္ပါတယ္။ lunar orbit ဟာ ecliptic က ေန ၅ ဒီဂရီ ၀၉ မိနစ္ ေထာင္႔ခံေဆာင္ထားပါတယ္။ (ပုံတြင္ေဖာ္ျပပါအတိုင္း) ျပီးေတာ႔ လဟာပံုမွာေဖာ္ျပထားတဲ႔ lunar orbit အတိုင္းပဲ ကမၻာကို eastward direction နဲ႔လွည္႔ပတ္ပါတယ္။ point G မွာ လ ဟာ ecliptic ကိုေတာင္ကမၻာျခမ္းကေန ေျမာက္ကမၻာျခမ္းလားရာ direction နဲ႔ျဖတ္သန္းသြားပါတယ္။ အဲဒီ point G ေလးကို Ascending node လို႔ေခၚၾကပါတယ္။ အဲလိုပဲတျခားတစ္ဘက္မွာေတာ႔ လ ဟာ ecliptic ကိုေျမာက္ကမၻာျခမ္းကေန ေတာင္ကမၻာျခမ္းလားရာ direction နဲ႔ျဖတ္သန္းသြားပါတယ္။ အဲဒီအမွတ္ေလးကိုေတာ႔ပံုမွာ ေတြ႔ရတဲ႔အတိုင္း Descending node လို႔မွတ္သားရပါတယ္။ လ ရဲ႕ Ascending node ေလးဟာ lunar orbit တစ္ပတ္ျပည္႔သြားတဲ႔အ ခ်ိန္မွာ မူလ Ascending node ေနရာကိုျပန္ေရာက္မလာပါဘူး။ ပံုမွာျပထားသလို elicptic တစ္ေလွ်ာက္ အေနာက္ဘက္ direction နဲ႔ေန ရာေရြ႕သြားပါတယ္။( ပံုမွာ K နဲ႔ေဖာ္ျပထားပါတယ္။) အဲဒီ node ေလးဟာမူလ Ascending node G ေနရာကိုျပန္ေရာက္ဖို႔ ၁၈.၆၁ ႏွစ္ ၾကာပါတယ္။ အဲဒီျဖစ္စဥ္ကိုေတာ႔ regression of node လို႔ေခၚပါတယ္။ လဟာသူ႔ ရဲ႕ lunar orbit ကိုတစ္ပတ္ျပည္႔ေအာင္ လွည္႔ပတ္ဖို႔ ၂၇ ၁/၃ ရက္ၾကာပါတယ္။ ေနာက္တစ္ခုကေတာ႔ lunar day ဆိုတာနဲ႔ solar day ဆိုတာကိုေျပာခ်င္ပါတယ္။ ျမန္မာလိုဆီေလ်ာ္ေအာင္ ဘာသာျပန္ရရင္ေတာ႔ လေပၚမူတည္ျပီးသတ္မွတ္ တဲ႔တစ္ရက္တာကာလ နဲ႔ ေနေပၚမူတည္ျပီးသတ္မွတ္တဲ႔ တစ္ေန႔တာကလလို႔ဘာသာ ျပန္ႏိုင္ပါတယ္။ lunar day ဆိုတာကေတာ႔ ဆိုၾကပါေတာ႔လူတစ္ေယာက္ဟာကမၻာေပၚက point တစ္ခုမွာရပ္ေနပါတယ္။ အဲဒီလူရပ္ ေနတဲ႔ Point ရိွတဲ႔ longitude ေပၚကိုလျဖတ္ သြားျပီးေတာ႔ ေနာက္တစ္ၾကိမ္အဲဒီ longitude ေပၚကိုပဲလျပန္ေရာက္လာဖို႔ၾကာတဲ႔အခ်ိန္ကို လေပၚမူတည္သတ္မွတ္ေသာ တစ္ရက္ တာကာလ (lunar day) လို႔ေခၚပါတယ္။ lunar day ရဲ႕ ရက္တစ္ရက္ၾကာခ်ိန္ကေတာ႔ ၂၄ နာရီနဲ႔ ၅၀ မိနစ္ျဖစ္ပါတယ္။ slolar day ဆိုတာ ကေတာ႔ ေနေပၚ မူတည္ျပီး သတ္မွတ္ေသာ တစ္ေန႔တာ အ ခ်ိန္ လို႔ မွတ္သား ရပါတယ္။ solar day ရဲ႕ ၾကာခ်ိန္တစ္ရက္ဟာ Lunar day ထက္ ပိုျပီး တိုပါတယ္။ ျမန္မာ clander ေတြဟာလေပၚ မူတည္ျပီး သတ္မွတ္ထားေသာ ေန႔မ်ားျဖစ္ျပီး ေတာ႔ English clander က ေတာ႔ sloar day ေပၚ မူတည္ျပီး သတ္မွတ္ထားတာ ျဖစ္ပါတယ္။
လမွာလည္း ေနလိုပဲ ကမၻာနဲ႔ အနီးဆံုး ေရာက္တဲ႔ ေနရာ၊ အေ၀းဆံုး ေရာက္တဲ႔ ေနရာေတြ ရိွပါတယ္။ ေအာက္က ပံုမွာ ေဖာ္ျပ ထားပါတယ္။
လမွာလည္း ေနလိုပဲ ကမၻာနဲ႔ အနီးဆံုး ေရာက္တဲ႔ ေနရာ၊ အေ၀းဆံုး ေရာက္တဲ႔ ေနရာေတြ ရိွပါတယ္။ ေအာက္က ပံုမွာ ေဖာ္ျပ ထားပါတယ္။
လဟာကမၻာနဲ႔အနီးဆံုးေရာက္တဲ႔ position ကို perigee လို႔ေခၚျပီးေတာ႔၊ အေ၀းဆံုးေရာက္တဲ႔ Position ကိုေတာ႔ apogee လို႔ေခၚပါ တယ္။ ခုဆိုရင္ ေန၊လ နဲ႔ ကမၻာဟာဘယ္လိုပတ္သက္ဆက္စပ္ျပီးလည္ပတ္ေနၾကလဲဆိုတာကို ဖတ္ရွဳသူ အၾကမ္း ေတာ႔နားလည္းသြား ေလာက္ပါျပီ။ (အေသးစိတ္လွည္႔ပတ္မွဳမ်ားအားခ်န္လွပ္ထားခဲ႔ပါသည္။) အဲဒီေတာ႔ကြ်န္ေတာ္ခုဒီထိေဖာ္ျပျပီး သြားတာေလးက လ၊ နဲ႔ေန ဟာကမၻာကိုဗဟုိျပဳျပီးလွည္႔ပတ္ေနေၾကာင္းကို လ သတ္သတ္၊ ေနသတ္သတ္ ေဖာ္ျပထား ခဲ႔ျခင္းျဖစ္ပါ တယ္။ ဒါေပမယ္႔ လက္ေတြ႔မွာ ေတာ႔ ေနေရာ လ ေရာ ဟာကမၻာကို ဗဟိုျပဳျပီး တျပိဳင္နက္တည္း လည္ပတ္ေန ၾကတာ ျဖစ္ပါ တယ္။ (ေနကို ဗဟိုျပဳျပီး လည္ပတ္တယ္ ေျပာ၊ ကမၻာကို ဗဟိုျပဳျပီး လည္ပတ္တယ္ေျပာေျပာ အတူတူ ပါပဲခင္ဗ်ာ။ က်ြန္ေတာ္က ဒီေနရာမွာ ကမၻာကို stationary ထားလိုက္တဲ႔ အတြက္ျဖစ္ ပါတယ္။) အဲဒီေတာ႔ ေန ရယ္ လ ရယ္ ကမၻာရယ္ဘယ္လိုလည္ပတ္ ေနၾက လဲဆိုတာ သိသြားျပီး ေနာက္မွာ....ေန နဲ႔လ ရဲ႕လည္ပတ္မွဳ ေတြ ဆြဲအားေတြ ေၾကာင္႔ ဘာေတြ ျဖစ္လာတယ္ ဆိုတာကို ကၽြန္ေတာ္ ေနာက္ ပို႔စ္ မွာဆက္ လက္ေဖာ္ျပပါမယ္။ လဆန္း၊ လဆုတ္၊ လျပည္႔၊ လကြယ္ အဲဒါ ေတြနဲ႔ ပတ္သတ္ျပီး ဆက္လက္ ေဖာ္ျပ သြားပါ႔မယ္။
ငရဲ
