ေန၊လ ကမၻာတို႔ၾကားမွာ ဒီေရဘယ္လိုျဖစ္လာလဲ (၂)

ကြ်န္ေတာ္ ဒီအေၾကာင္းအရာရဲ႕ ေခါင္းစဥ္ (၁) မွာေတာ႔ simple tide theory လို႔ေခၚတဲ႔ ဒီေရဘယ္လိုျဖစ္လာရတယ္ဆိုတာကို ေဖာ္ျပျပီးပါျပီ။ ဒီေရျဖစ္ေပၚေစတဲ႔ အဓိက reason ကေတာ႔ celestial bodies ေတြၾကားက ဆြဲအားေတြေၾကာင္႔ပဲျဖစ္ပါတယ္။ ဒါေၾကာင္႔အဲဒီ ဆြဲအားေတြကို tide producing force လို႔ေခၚပါတယ္။ အခုကြ်န္ေတာ္ (၂) မွာ dynamic tide theory ကိုပါဆက္လက္ ေဖာ္ျပသြားပါ႔မယ္။ simple tide theory မွာေတာ႔ astronomical tide လို႔ေခၚတဲ႔ ေန၊လ ကမၻာတို႔ေၾကာင္႔ ျဖစ္ေသာ ဒီေရကို assumption မ်ားနဲ႔ေဖာ္ထုတ္ထားပါတယ္။ အဲဒါေတြကေတာ႔
(၁) ေန၊လ ကမၻာတို႔ဟာ ျပင္ညီ (plain) တစ္ခုထဲမွာပဲ လွည္႔ပတ္ေနၾကတယ္။
(၂) ေန နဲ႔ လမွာ ျမင္႔ေထာင္႔ declination မရိွဘူး။
(၃) ကမၻာ႔ မ်က္ႏွာျပင္ၾကီးတစ္ခုလံုးကို ေရေတြနဲ႔ ပဲဖံုးလႊမ္းထားတယ္

သို႔ေသာ္ တကယ္႔လက္ေတြ႔မွာေတာ႔ အဲဒီလို မဟုတ္ပါဘူး။ ေန၊လ ဟာကမၻာကို ျမင္႔ေထာင္႔ declination ေတြနဲ႔ လွည္႔ပတ္ေနၾကတာပါ။ ကမၻာၾကီးမွာလဲ ေရေတြၾကီးပဲ ဖံုးလႊမ္းထားတာမဟုတ္ပါဘူး။ အဲဒီ simple tide theory က assumptions ေတြကိုဖယ္လိုက္ျပီး ေန နဲ႔ လ ဟာ declination အမ်ိဳးမိ်ဳးနဲ႔ ကမၻာကိုလွည္႔ပတ္ေနတယ္။ ျပီးေတာ႔ ကမၻာၾကီးမွာ လည္း ကုန္းေျမေတြက ေရေတြကို ကန္႔သတ္ထား တဲ႔အတြက္ simple tide theory ဟာ လက္ေတြ႔မက်ေတာ႔ပါဘူး။ ဒီေတာ႔ အဲဒီအခ်က္ေတြကို ထည္႔သြင္းစဥ္းစားျပီး ဒီေရ ကိုေလ႔လာ ခန္႔မွန္းတြက္ခ်က္ၾကည္႔ရေအာင္။ အဲဒါကို Dynamic tide thoery လို႔ေခၚပါတယ္။ (ေနနဲ႔ လရဲ႕ ကမၻာကိုလွည္႔ပတ္ ေနေသာ ပတ္လမ္းမ်ား နဲ႔ declination မ်ားအေၾကာင္း ကိုကြ်န္ေတာ္ ေန၊လ ကမၻာတို႔ရဲ႕ လွည္႔ပတ္လႈပ္ရွားမႈမ်ား အေၾကာင္းဆိုတဲ႔ ေခါင္းစဥ္ေအာက္မွာ ေဆြးေႏြး ခဲ႔ ျပီးျဖစ္ ပါတယ္။

အခုကြ်န္ေတာ္ ေနနဲ႔ လကို dynamic tide theory ျဖစ္ဖို႔အတြက္ ျမင္႔ေထာင္႔ေတြ ေပးပါ႔မယ္။ (၁) မွာတုန္းက ကြ်န္ေတာ္ေဖာ္ျပထားခဲ႔ တဲ႔ simple tide theory မွာ တစ္ေနရာထဲမွာပဲ ဒီေရကျမင္႔ေနတယ္လို႔ထင္စရာရိွပါတယ္။ ခုဒီေခါင္းစဥ္ေအာက္မွာ dynamic tide theory ကိုေဆြးေႏြးတဲ႔ အခါမွာေတာ႔ ဒီေရကကမၻာ ေပၚမွာဘယ္လို ေျပာင္းလဲေနတယ္။ အတက္အက်ေတြ ဘယ္လိုျဖစ္ေနတယ္ဆိုတာကို ေဖာ္္ျပသြား မွာျဖစ္ပါတယ္။ ကြ်န္ေတာ္တို႔အရင္ဆံုး လရဲ႕ declination အေျပာင္းအလဲ ေၾကာင္႔ ဒီေရဘယ္လိုေျပာင္းလဲ တယ္ဆိုတာကို အရင္ေလ႔လာ ၾကည္႔ရေအာင္။ ေအာက္မွာ ကြ်န္ေတာ္ BASIC TIDE THEORY ကိုပံုေလးနဲ႔ အၾကမ္းဖ်င္းေဖာျ္ပပါထားပါတယ္။

ဒီအေပၚကပံုေလးကို ေလ႔လာၾကည္႔ မယ္ဆိုရင္ လတစ္ခုထဲကိုပဲ အရင္ဆံုးစဥ္းစားထားပါတယ္။ လဟာ assumption တစ္ခုျဖစ္တဲ႔ ကမၻာနဲ႔ျပင္ညီမ်က္ႏွာျပင္တစ္ခုထဲ ကပဲကမၻာကို လွည္႔ပတ္ေနတယ္ လို႔ဖန္းဆင္းခ်က္ေပးထားတဲ႔ အတြက္ ဒီေရအျမင္႔ (ေရတက္) ဟာ လလွည္႔ပတ္ရာပတ္လမ္း အတိုင္း ျဖစ္တဲ႔ equator တစ္ေလွ်ာက္မွာပဲျဖစ္ေနတာကို ေတြ႔ရမွာ ျဖစ္ပါတယ္။ ေရက် (ဒီေရက်ျခင္း) ဟာလဲ၀င္ရိုးစြန္း ေဒသေတြ မွာပဲ ပံုေသျဖစ္ေနတာကို ေတြ႕ရမွာပါ။ ဒါေပမယ္႔ တကယ္တမ္းလက္ေတြ႔မွာေတာ႔ လဟာကမၻာနဲ႔ ျပင္ညီ မ်က္ႏွာျပင္ (equatorial plain) တစ္ေလွ်ာက္မွာပဲလွည္႔ပတ္ ေနတာ မဟုတ္ပါဘူး။ အီေကြတာကေန ျမင္႔ေထာင္႔ declination ခံေဆာင္ျပီးလွည္႔ပတ္ေနပါတယ္။ အဲဒီျဖစ္စဥ္ေၾကာင္႔ ကမၻာ႔မ်က္ ႏွာျပင္ေပၚမွာ ဒီေရ အနိမ္႔အျမင္႔ေတြဘယ္လို ေျပာင္းလဲတယ္ ဆိုတာကိုေအာက္မွာ ကြ်န္ေတာ္တို႔ ဆက္ၾကည္႔ လိုက္ရေအာင္။

အေပၚမွွာေဖာ္ျပထားတဲ႔ ပံုမွာၾကည္႔ရင္ လဟာကမၻာရဲ႕ အီေကြတာကေန ၂၀ ဒီဂရီ ျမင္႔ ေထာင္႔ခံေဆာင္ထားတဲ႔ ေနရာမွာ ေရာက္ေနတယ္လို႔ ဥပမာေပးထားပါတယ္။ လရဲ႕ ျမင္႔ ေထာင္႔ (declination) ဟာ ေနပတ္လမ္း(ecliptic) ကေန ၅ ဒီဂရီ မွ ၅ဒီဂရီ ၁၇.၅ မိနစ္ၾကားမွာ အေျပာင္းအလဲ ရိွေနပါတယ္။ သူ႔ရဲ႕ လပတ္လမ္း တစ္လမ္းတိုင္းမွာ ေနရာတစ္ခုကို declination တစ္မ်ိဳးနဲ႔ ျဖတ္ပါတယ္။ အဲဒီျဖစ္စဥ္ဟာ regression of nodes လို႔ေခၚတဲ႔ ျဖစ္စဥ္ေၾကာင္႔ ျဖစ္ရတယ္ဆိုတာကို ကြ်န္ေတာ္ ေန၊လ ကမၻာတို႔ရဲ႕ လႈပ္ရွားလွည္႔ပတ္မႈမ်ား အေၾကာင္းဆိုတဲ႔ ေခါင္းစဥ္ေအာက္ မွာေဆြးေႏြးထားခဲ႔ပါတယ္။ အဲဒီေတာ႔ လဟာကမၻာ႔ေနရာေဒသ တစ္ခုကို ျမင္႔ေထာင္႔တူနဲ႔ ျပန္ေရာက္ဖို႔ ၁၈.၆၁ ႏွစ္ၾကာပါတယ္။ အဲဒါကေတာ႔ regression of nodes တစ္ပတ္ျပည္႔ လို႔မူလ Node ေနရာကိုျပန္ေရာက္ျခင္း ပဲျဖစ္ပါတယ္။ လဟာကမၻာကို ပတ္ေနတဲ႔ orbit တစ္ခုျပည္႔ဖို႔ အၾကမ္းဖ်င္းတစ္လ ၂၉ ရက္ၾကာပါတယ္။ တစ္ႏွစ္မွာေတာ႔ သူ႔ရဲ႕ ပတ္လမ္း ၁၃ ပတ္လွည္႔ပတ္ပါတယ္။
အခုဒီဥပမာမွာေတာ႔ လဟာကမာၻ႔ အီေကြတာကေန ၂၀ ဒီဂရီ ျမင္႔ေထာင္႔ခံေဆာင္ထားတဲ႔ ေနရာကိုေရာက္ရိွွေနပါတယ္။ ဒါဆိုရင္ ဒီေရ ျဖစ္စဥ္ကို normal tide theory ကေနဘယ္ လိုေျပာင္းလဲသြား ေစလဲ ဆိုတာကိုေလ႔လာၾကည္႔ရေအာင္။ ပံုမွာ ၂၀ ဒီဂရီ လတ္တီက်ဳအ ရပ္မွာရိွတဲ႔ ကမၻာ႔ေနရာေတြမွာ ေရျမင္႔ (ဒီေရတက္ခ်ိန္) ျဖစ္ေနတာကိုေတြ႔ ရမွာပါ။ ေျမာက္ လတ္တီက်ဳ ၂၀ ဒီဂရီ နဲ႔ ေတာင္လတ္တီက်ဳ ၂၀ ဒီဂရီအရပ္ေဒသ ေတြမွာ (ဒီေရတက္ခ်ိန္) ျဖစ္ေနတာကိုေတြ႔ ရမွာပါ။ ပံုမွာေတာ႔ Y နဲ႔ C အမွတ္ျပထားတဲ႔ ေနရာေတြျဖစ္ပါတယ္။ ေနာက္တစ္ခုကေတာ႔ ၂၀ ဒီဂရီ declination ရဲ႕ co-declination ျဖစ္တဲ႔ A-A’ မ်ဥ္းတစ္ ေလွ်ာက္မွာ ဒီေရက်ခ်ိန္ ျဖစ္ေနတာကိုေတြ႔ ရမွာျဖစ္ပါတယ္။ ေနာက္တစ္ခါ ပံုမွာ F – H မ်ဥ္းတစ္ေလွ်ာက္ရိွတဲ႔ လတ္တီက်ဳ ေဒသေတြကိုၾကည္႔မယ္ဆိုရင္ F အမွတ္နဲ႔ H အမွတ္ ဟာလတ္တီက်ဳ တစ္လိုင္းထဲေပၚမွာ ရိွျပီးဒီေရတက္ခ်ိန္ ျဖစ္ေသာ္လည္း ဒီေရ အျမင္႔ခ်င္း မတူေတာ႔တာကို ေတြ႔ရ မွာျဖစ္ပါတယ္။ ၀င္ရိုးစြန္းေနရာေတြမွာေတာ႔ ဒီေရအေျပာင္း အလဲဟာ ေရတက္ခ်ိန္နဲ႔ ေရက်ခ်ိန္ သိပ္ထူးထူးျခားျခား ေျပာင္းလဲမႈမရိွတာကို ေတြ႔ႏိုင္ ပါတယ္။ ၆၀ ဒီဂရီ ထက္အေပၚေရာက္ေသာလတ္တီက်ဳ အျမင္႔ပိုင္းေနရာေတြမွာ ဒီေရ အတက္အက်ဟာ တစ္ေန႕(၂၄) နာရီကို အတက္ တစ္ၾကိမ္ (၁၂နာရီ)၊ အက်တစ္ၾကိမ္ (၁၂နာရီစီ)ပဲ ျဖစ္တာကို ေတြ႔ရမွာ ျဖစ္ျပီး ဒါကို diurnal tide လို႔ေခၚပါတယ္။ လတ္တီက်ဳ အနိမ္႔ပိုင္း ေဒသေတြနဲ႔ equator တစ္ေလွ်ာက္မွာေတာ႔ ဒီေရ အတက္ အက်ဟာ တစ္ရက္ (၂၄) နာရီမွာ အတက္ ၂ ၾကိမ္ အက် ၂ ၾကိမ္ (၆ နာရီစီ) ျဖစ္ပါတယ္။ ဒါကိုေတာ႔ semi-diurnal tide လို႔ေခၚဆိုပါ တယ္။
ဒီပံုမွာေလ႔လာၾကည္႔မယ္ဆိုရင္ ေရတက္ ေရျပည္႔ခ်ိန္ခ်င္း တူေသာ္လည္း တစ္ေနရာနဲ႔ တစ္ေနရာ ဒီေရ အျမင္႔ခ်င္းမတူ တာကို ေတြ႔ရမွာျဖစ္ပါတယ္။ ကြ်န္ေတာ္ ေနာက္ထပ္အ ေသးစိတ္ ခ်ဲ႕ကားေဆြးေႏြးစရာေတြ ရိွေသာ္လည္း ဘာသာရပ္ ပိုင္းဆိုင္ရာၾကီး လံုးလံုးလ်ား လ်ားျဖစ္သြားျပီး ျငီးေငြ႔စရာျဖစ္ သြားမွာစိုးတဲ႔အတြက္ ဒီ diurnal tide၊ semi-diurnal tide၊ range of tide (ဒီေရအျမင္႔) ေတြကိုဒီေလာက္နဲ႔ ပဲရပ္ထားလိုက္ပါတယ္။ ဆက္လက္ျပီး ေမးျမန္းျခင္း၊ အျပန္ အလွန္ေဆြးေႏြးခ်င္း မ်ားရိွရန္လည္း ဖိတ္ေခၚပါတယ္ခင္ဗ်ာ။ ကြ်န္ ေတာ္ေနာက္ထပ္ ပို႔စ္မွာေတာ႔ ေန၊ လ တို႔ ရဲ႕ combination effect နဲ႔ phases of Moon (လဆန္း၊ လဆုတ္၊ လျပည္႔၊ လကြယ္) စတာေတြကိုေဖာ္ျပသြားပါ႔မယ္။
ေက်းဇူးတင္ပါတယ္။